طی قرون سپری شده، کاروانسرا‌های درون‌شهری و برون‌شهری بارانداز و استراحتگاه کاروان‌ها و کاروانیان اقصی نقاط معمور آن روزگاران به شمار می‌آمدند و محل تعاطی و تعامل اندیشه‌ها و تبادل و تقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف بودند، و بی تردید این تماس و تلاقی انسان‌ها و اندیشه‌های گوناگون، تأثیری شگرف بر زندگی مردم این مرز و بوم کهنسال داشته‌است.
در مسیر جاده ابریشم این مکان‌ها زیاد به چشم می‌خورد که کاروان‌ها در بین مسیری که عبور می‌کردند طبق برنامه‌ای که از قبل صورت گرفته بود کاروان سراها را جهت اقامت و استراحت در چند شبانه‌روز انتخاب می‌کردند.
یکی دیگر از علل شکل‌گیری کاروانسراها پناه دادن به مسافرین خسته و حفاظت از جان و مال آنها در جاده‌ها بوده که بعضی از کاروانسراها وقف عام بودند و این نکته نشانی از محبت و مهمان‌نوازی ایرانیان دارد.
کاروان سراها ابعاد مختلفی دارند و معمولا چهار ضلعی و گرد هستند و تعداد اندکی از این بنا‌های تاریخی دارای برج هستند. در شهر تاریخی نایین هفت کاروان سرا با ابعاد مختلف وجود دارد که قدیمی‌ترین کاروانسرای نایین کاروانسرای شاه جوان در ۷ کیلومتری نایین قرار دارد که از دوره سلجوقیه به جای مانده و امروز بخشی عظیمی از این کاروان‌سرا تخریب شده است.
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و توسعه یافتن وسایل نقلیه، افول کاروانسراها از یک قرن پیش تاکنون رقم خورد که این عدم کارایی باعث تخریب و عدم سیدگی به آنها شده است. امروز کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری با برنامه ریزی‌های مدون، احیا و همچنین جذب سرمایه‌گذار توانستند این مکان‌ها را به یک مکان اقامتی یا بومگردی تبدیل کنند.
برنامه ریزی برای تبدیل کاروانسراها به اقامتگاه‌های بومگردی
محمود مدنیان در گفت و گو با خبرنگار پایگاه خبری صدای نایین می‌گوید: در طی ۱۵ سال گذشته برنامه‌ای که میراث تدوین کرده مبنی بر تبدیل این مکان‌ها به مجموعه‌های اقامتی گردشگری و پذیرایی به وسیله سرمایه‌گذاران با نظارت میراث فرهنگی بوده که از نمونه‌های بارز این کاروان‌سرا، کاروانسرای انارک است که بیش از ۱۱ سال است مرمت شده و به عنوان مرکز بومگردی فعال، امروز مورد استفاده قرار گرفته است.
مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نایین با بیان به اینکه ۸۰ درصد مالکیت این کاروانسراها با نهاد اوقاف و امور خیریه است، افزود: برای در اختیار گذاشتن این گونه مکان‌ها برای سرمایه گذاری با مشکلاتی روبه رو هستیم که برای مرمت و احیا این بنا‌ها بروکراسی‌های اداری در فواصل زمانی طولانی صورت می‌گیرد.
به گفته مدنیان، کاروان سرای بلاباد نایین از جمله مکان‌هایی است که مراحل پایانی واگذاری آن طی شده که سرمایه‌گذار این بنای تاریخی علاوه بر ایجاد اقامتگاه و واحد بومگردی، مجموعه گردشگری نیز در کنار این بنا راه‌اندازی می‌کند.
این کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری نایین گفت: کاروانسرای مشجری در مزرعه مشجری که به سرمایه‌گذار تحویل داده شده امروز ۹۰ درصد پیشرفت نموده که با توجه به قرارگرفتن در مجاورت ریگ جن، منطقه زیست محیطی عباس آباد و روستای چوپانان، این مکان به عنوان یک مجتمع گردشگری با اقامت سنتی می‌شود که تولید گیاهان دارویی، پرورش حیوانات بومی مثل شتر را هم در پی خواهد داشت.
رونق اقتصادی در گرو مرمت کاروانسرا‌های تاریخی
سلطانی به عنوان یک کارآفرین در حوزه گردشگری گفت: امروزه مکان‌هایی که به تازگی به جرگه اقامتگاه‌های بومگردی پیوسته‌اند، کاروانسرا‌های گوشه و کنار کشورمان هستند که توانسته‌اند به موفق‌ترین و پرطرفدارترین اقامتگاه‌های بومگردی کشورمان تبدیل شوند.
او ادامه داد: تعداد اتاق‌های زیاد، دورتادور حیاطی بزرگ با فضایی مناسب برای دورهمی‌های خانوادگی و بازی بچه‌ها کاروانسراها را بسیار محبوب کرده است.
امروز میراث فرهنگی به دنبال احیا، مرمت و القای کاربری‌های جدید گردشگری، فرهنگی و اقامتی به این کاروانسرا‌های تاریخی است تا ضمن حفاظت از این مواریث تاریخی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و رونق اقتصادی نیز ایجاد شود.
حالا امید است با تبدیل کاروانسرای تاریخی نایین به اقامتگاه بومگردی، پنجره جدیدی به سوی رونق گردشگری باز شود تا از حداقل زمان ممکن، نهایت بهره برداری از حضور گردشگران شود چرا که امروز نایین شهر گذری محسوب می‌شود نه اقامتی و ایجاد واحدهای اقامتی می‌تواند زمینه اشتغال پایدار را در نایین فراهم کند.
- نویسنده : فاطمه محمدی محمدی
